Nisam sigurna da li smo te ljude već vidjeli na Koritima, ali, u kraćem razgovoru, potvrdili su nam da jesu prenoćili dolje, jer kišilo je danima.
Porodica iz Slovenije, stariji roditelji, kćerka, rekla bih, u četrdesetim. Kažu, došli su u Crnu Goru na odmor, tu su već nekoliko dana, njihov cilj je transverzala CT1.
CT1 prva je od dvije planinske transverzale u Crnoj Gori, uspostavljena je osamdesetih godina prošlog vijeka, a planine Kučke krajine, preko Komova, Bjelasice i Sinjavine, povezuje sa Durmitorom.
Druga je Primorska, i proteže se od Orjena preko risansko-peraških brda i kotorskih strana prelazi na Lovćen, pa preko Paštrovačke gore i Sutormana do Rumije i završava na Lisinju iznad Bara.
Da se vratim Slovencima.
Toga dana kad smo sreli tu porodicu iz Slovenije, danima nakon, pa i danas, mjesecima kasnije, razmišljam o toj slici – roditelji, dijete, pritom odraslo, zajedno na planini, pa još u inostranstvu. To nije bio jednodnevni izlet na nekom opštedostupnom terenu, već višednevno druženje i hodanje pod punom opremom, spava se u šatoru ili, u najboljem slučaju – u nekom skromnom smještaju…
Tu sliku i šta Slovencima znači planina, na kraju – i zašto mi u Crnoj Gori nismo kao Slovenci, nedavno je lijepo pojasnio Peter Mikša, kada je kao gost “Malog alpinističkog kluba” (MAK) u Podgorici održao predavanje o istoriji slovenačkog (i jugoslovenskog) alpinizma.
Mikša je alpinistički i instruktor sportskog penjanja, vanredni profesor, trenutno šef Centra za javnu istoriju pri Naučnom institutu Filozofskog fakulteta Univerziteta u Ljubljani. Doktorirao je na istoriji slovenačkog alpinizma, što dodatno govori o odnosu Slovenije i Slovenaca prema planinama.
U svom radu “Jugoslovenske i slovenačke himalajske ekspedicije 1960-1995” (ujedno i naslov njegove knjige), Mikša detaljno analizira istorijat ekspedicija iz bivše Jugoslavije i Slovenije u Himalaje tokom navedenog perioda, i pruža uvid u ključne događaje, ličnosti i postignuća koja su oblikovala alpinističku scenu na ovim prostorima. O svemu tome, Mikša je govorio i pred publikom u MAK-u.
“Tako nešto za 100 godina moći će da se uradi i za Crnu Goru”, toga dana poručio je jedan od osnivača MAK-a i alpinistički instruktor, Ivan Laković.
Triglav, sveta planina
Oko stotinu godina trebalo je Slovencima da postignu ovo što su danas, da imaju i jednu Janju Garnbret, višestruku svjetsku šampionku u sportskom penjanju, koja je u tom sportu 2021. u Tokiju osvojila zlato. Sportsko penjanje te godine imalo je premijeru na Olimpijskim igrama.
Nakon Tokija, Janja je zlato osvojila i na narednoj Olimpijadi…
“Mi imamo Novaka Đokovića, pa se ponosimo njime, e oni (Slovenci, prim. aut) takvih svojih alpinističkih imaju malo više”, poručio je Laković toga dana.
Istorija planinarstva i alpinizma, mnogo je važna za Slovence, kaže Mikša. Za njih, to nije samo “ono neko ide u planine i penje”, već je to i kulturna, sportska, na neki način i nacionalna istorija Slovenije.
“Mi danas kažemo da nisi pravi Slovenac ako se ne popneš na vrh naše najviše planine, na Triglav. Triglav je za nas jako važan i dosta slovenačke istorije veže se za tu planinu”.
Zbog čega Slovenci danas vole da idu u planine, da se penju i zbog čega su tako dobri u alpinizmu? Da li su planinski, odnosno alpski narod, da li imaju alpski identitet? Sve su to pitanja na koja Mikša kroz predavanje daje odgovore.
“Danas ići na Triglav, to je za nas kao hodočašće. I nije dovoljno, nego tamo treba da istakneš zastavu Slovenije”, poručuje on.
A na zastavi, kao i grbu, državnim simbolima, ponovo Triglav. Triglav se kao stilizovan simbol pojavljuje i na dresovima košarkaša, fudbalera, odbojkaša, hokejaša…
O značaju planina za Slovence, govori i podatak da je 20 od 30 filmova, koliko je na temu sporta u posljednjih deset godina snimila RTV Slovenija, posvećeno planini i alpinizmu.
Oko pola miliona Slovenaca svakog dana ide u planine
Triglav je tokom posljednjeg vijeka postajao sve popularniji. Prije 120 godina, kaže Mikša, na tu planinu, u ljeto, došlo je 20 istraživača. Danas, tokom samo jednog dana, na Triglavu se, kaže on, može sresti 3.000 ljudi. Godišnje, 50.000 ljudi posjeti Triglav.
“Ankete kažu da oko pola miliona Slovenaca ide svakodnevno u planine“.
Za Slovence, važan dio njihovog identiteta predstavljaju i planinski sportovi – planinarenje, alpinizam, skijanje…
“Kad su sedamdesetih i osamdesetih svi drugi gledali fudbal, mi smo gledali Bojana Križaja, Jureta Franka… i govorili – možda nismo dobri u fubalu, ali smo najbolji skijaši i planinari”.
Mikša ukazuje i na činjenicu da je od 1968. godine, od kada se u Sloveniji dodjeljuju priznanja za sportiste i sportiskinje godine, čak 45 odsto priznanja dodijeljeno u kategorijama zimski/alpski sportovi i planinarstvo.
“A imali smo dobre fudbalere, košarkaše, imamo odlične bicikliste… Dosta smo dobri u sportu, ali su neki sportovi nama važniji, a to su ovi planinski. Najveći sportski događaji kod nas vezani su za planinski prostor. Takav je Nordijski centar Planica, koji je za nas izuzetno važan”, kaže Mikša.
Kako bi dočarao šta to znači, navodi da je, kada su u Ljubljani gradili Sportski centar “Stožice”, bilo problema oko novca, da je otvarano pitanje koliko to košta, da li je neophodno…
To nije bio slučaj i u slučaju izgradnje Planice, jer, dodaje, on, Slovenci trebaju Planicu.
Planinara je u Sloveniji 60 puta više nego u Crnoj Gori
Planinarski savez Crne Gore osnovan je 1950. godine, međutim, član Međunarodne planinarsko-alpinističke federacije (UIAA, International Climbing and Mountaineering Federation) postaje tek 2023. Prema podacima sa vebsajta UIAA, u Crnoj Gori registrovano je tek nešto preko 1.000 planinara (1.029).
Planinarski savez Slovenije osnovan je 1893, član je UIAA od 1991, i broji preko 60 hiljada članova (60.744).
To je šezdeset puta više nego što ih je u Crnoj Gori. Slovenija ima samo nešto preko tri puta više stanovnika nego Crna Gora. Prema popisu iz 2023, u Sloveniji živi 2,12 miliona, dok u Crnoj Gori, prema popisu iz 2024. godine živi 623.633 stanovnika.
Ni neki geografski podaci ne pokazuju da su Slovenci planinski, odnosno alpski narod, kaže Mikša.
Nadmorska visina te zemlje je od -37 do 2.864 metra. Među svim državama, Slovenija je tek na 69. mjestu po prosječnoj nadmorskoj visini (556,8). Preko 500 metara je nešto preko 46 odsto zemlje, preko hiljadu 11 odsto, preko 1.500 je 2,5 odsto zemlje, dok je na preko 2.000 metara tek pola procenta.
Na visini do 500 metara živi i većina stanovnika Slovenije, njih 88 odsto. Tek 0,2 odsto stanovnika živi na nadmorskoj visini preko 1.000 metara.
“Pitanje, dakle, nije da li planinski identitet postoji, već kako racionalno objasniti tu povezanost sa planinama i planinskim predjelima. Otkud ova naša opsesija svetom planinom Triglavom i planinama uopšte”.
Ulogu u tome, pojašnjava on, imala su tri tri istorijska perioda, tokom kojih su Slovenci vodili “borbu za planine”:
- Nacionalna borba za planine između Slovenaca i Njemaca (od kraja 19. vijeka do 1914)
- Nacionalna borba za planine između Slovenaca i Italijana (od 1918. do 1941)
- Nacionalna borba za planine između Slovenaca, Italijana i Njemaca (od 1941. do 1945).
Iz svake od njih, Slovenci su izašli kao pobjednici.
Godine 1921, dobili su i prvi alpinistički klub, Turist klub “Skala”, Gorska služba spašavanja u Sloveniji osnovana je 1912, dok je Crnogorski GSS osnovan 1965.
Himalajski komitet i uspon na Mont Everest
Nakon 1945. godine, po završetku Drugog svjetskog rata, slovenačka alpinistička i planinarska priča postaje dio jugoslovenske. Zbog prethodnog iskustva, Slovenci, prirodno, vode tu priču, ali i stečeno znanje, kao instruktori širom Jugoslavije, rado dijele sa drugima.
Tada se i u svijetu dešavaju prvi uspješni usponi na vrhove preko 8.000 metara: Francuzi su se 1950. popeli na Anapurnu (deseti najviši vrh na svijetu, 8.091 metar), tri godine kasnije, engleska ekspedicija uspješno se popela na Mont Everest, najviši vrh na svijetu (8.849).
Jugoslovenski alpinisti, kaže Mikša, tada nisu bili spremni za slične izazove, niti je Jugoslavija bila spremna da organizuje sličnu ekspediciju. Ipak, tadašnjim funkcionerima bilo je jasno da Jugoslavija mora biti dio himalajske priče. Tako je osnovan Himalajski komitet, čiji je posao bio da planira uspon na Himalaje (Komitet je osnovao Alpinistički klub Slovenije).
Pripreme za prvu himalajsku ekspediciju počele su u proljeće 1959, godinu kasnije tim je krenuo na put… U toj prvoj ekspediciji, koja je trajala od marta do avgusta 1960, nisu realizovali zacrtano, ali su ostvareni usponi na Baratoli (5.720 m), Trisul II (6.690 m) i Trisul III (6.170 m). Uslijedile su nove ekspedicije sa novim ciljevima.
Tek (ili već) u sedmoj, u proljeće 1979, izveden je uspješan uspon na Mont Everest, i to novim smjerom, po tzv. Zapadnom grebenu, koji je nakon toga i dobio naziv – jugoslovenski smjer. Ta jugoslovenska ruta proglašena je za jednu od najtežih na Everestu.
U ekspediciji su učestvovala 24 penjača, dva ljekara, tri novinara i 20 šerpa. Vođa ekspedicije bio je iskusni himalajac Toni Škarja, dok su penjači bili uglavnom iz Slovenije i po dvojica iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine.
Ekspedicija se 13. maja 1979. uspješno uspela na “krov svijeta” kad su novi smjer usponom na vrh zaključili alpinisti Andrej Štremfelj i Nejc Zaplotnik.
Važno ime u jugoslovenskom alpinizmu u to vrijeme bio je i Aleš Kunaver. Kunaver je birao da ne bude dio ekspedicije na Mont Everest, već je izabrao da vodi izgradnju Jugoslovenske škole alpinizma u Nepalu.
“Everest je cilj, škola je poslanstvo”, govorio je Kunaver.
Slovenci su bili i prvi instruktori u toj školi, školu su vodili 35 godina, do 2013. kada je prekinuta saradnja između slovenačkog Planinarskog saveza i Planinarske organizacije Nepala. Nepal od tada samostalno vodi školu.
…
O vještinama alpinizma Slovenci su učili druge, ali su i učili od drugih i to znanje prenosili dalje. Tako je krajem sedamdesetih godina prošlog vijeka u Jugoslaviju došlo sportsko penjanje.
U to vrijeme, kaže Mikša, dva Slovenca pohađala su neku vrstu “penjačkog ERASMUS-a” u Sjedinjenim Američkim Državama. Dva mjeseca oni su se sa najboljim američkim penjačima peli na stijene i tu ideju potom prenijeli u Jugoslaviju.
Iz čitave priče, kaže Mikša, nisu bile isključene ni žene, koje su ponavljale teške smjerove. U Sloveniji se 1990. godine gradi i prvo penjalište, a danas, penjanje je za Slovence nacionalni sport.
Do Janje Garnbret, dvostruke olimpijske šampionke, mnoge su generacije krčile taj put…
Zakotrljajte kamen…
Domaćin događaja, Ivan Laković, dodaje da slovenački alpinizam nije postao ovakav zato što su Slovenci talentovaniji od drugih, već zato što je to za njih nešto važno, “kao što je za Brazilce fudbal”.
…
Vraćam se na onu sliku s početka priče. Slovenačka porodica na odmoru, na planinama Crne Gore. Možda samo mi još najbolje ne vidimo šta imamo i šta možemo.
“Ovdje je potencijal možda čak i bolji nego kod nas”, ohrabruje nas Mikša, samo nam, dodaje, trebaju ljudi koji će zakotrljati i kotrljati taj kamen…
FOTO/VIDEO: Emil Šabotić
